Udział w I wojnie światowej był traumatycznym doświadczeniem wielu twórców żyjących w Europie początku XX wieku.
Groza Wielkiej Wojny nie tylko pogłębiła polityczne zaangażowanie artystów, wchodzących często w obręb radykalnych ugrupowań ideowych i nurtów sztuki, ale była przede wszystkim katalizatorem wyzwalającym nowy język, nową estetykę opisującą wizję kończącego się świata.
Apokaliptyczne pejzaże, pełne wyrazu antywojenne rysunki i grafiki, sceny propagujące koncepcję „nowego człowieka” autorstwa artystów zrzeszonych w poznańskiej grupie „Bunt”… to tylko niektóre spośród niepokojących, przesyconych atmosferą zagrożenia obrazów i prac graficznych, jakie zobaczymy na wystawie Szedłem naprzeciw czarnemu potokowi przygotowanej dla Muzeum w Gliwicach przez Marka Meschnika – kuratora i historyka sztuki. Ekspozycja przedstawi niektóre aspekty sztuki powstałej na gruncie ekspresjonizmu w latach 1912-1922, w reakcji na katastrofę wojny, a także przybliży początki międzynarodowych kontaktów polskiej awangardy w drugiej dekadzie XX w.
W punkcie wyjścia wystawa przywoła szczególnie ważne dla polskiego życia artystycznego pierwszych lat XX wieku wydarzenie, jakim była wystawa „Futuryści, kubiści i ekspresjoniści”, zorganizowana w czerwcu 1913 roku we lwowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Była ona pierwszym bezpośrednim zetknięciem się z nowymi tendencjami sztuki europejskiej na ziemiach polskich. Przygotował ją twórca imperium artystycznego „Der Sturm” w Berlinie, Herwarth Walden. Oprócz prezentacji prac wybitnych artystów wystawa pozwoli przyjrzeć się procesom historycznym, które doprowadziły do powstawania lokalnych kręgów nowej sztuki. Istotnym forum cyrkulacji modernistycznych postaw były czasopisma – berlińskie „Die Aktion” i „Der Sturm” oraz poznański „Zdrój” – przygotowując ekspozycję poświęciliśmy im szczególną uwagę – mówi kurator, Marek Meschnik.
Wśród poznańskiego Zrzeszenia Artystów „Bunt” powszechna była postawa antywojenna, niejednokrotnie wynikająca z idealistyczno-utopijnego pacyfizmu. Niektórzy z nich programowo prezentowali linię radykalną, interpretującą problematykę społeczną w duchu aktywizmu. Pierwsza wystawa „Buntu” odbyła się w kwietniu 1918 roku. Wśród wystawionych wówczas prac ideowo szczególnie nośne były dwie grupy przedstawień: „ikonografia rewolucyjna” oraz sceny o tematyce religijnej, które symbolicznie propagowały idealistyczną koncepcję „nowego człowieka”. Obie te grupy tematycznie są punktami węzłowymi wystawy w Willi Caro, ujmującej istotę tego, co w sferze zarówno artystycznej praktyki, jak i postaw ideologicznych proponowali artyści zrzeszeni w „Buncie” – mówi Marek Meschnik.
Na wystawie w Willi Caro zobaczymy dzieła Wilhelma Morgnera oraz członka i założyciela grupy artystycznej „Die Pathetiker”, Ludwiga Meidnera. W historię sztuki XX wieku na trwałe wpisały się jego obrazy o tematyce katastroficznej, tzw. „apokaliptyczne pejzaże”, w których Meidner przedstawił miasto ulegające destrukcji w trakcie działań wojennych. Interpretowane później jako przepowiednie I wojny światowej, odzwierciedlały atmosferę zagrożenia i eskapistycznych nastrojów, którym ulegała kosmopolityczna czołówka artystyczno-literacka Berlina i Drezna pod wpływem napiętej sytuacji politycznej i społecznej. W ujęciu Meidnera wojna to apokalipsa, która staje się rzeczywistością. Obok szerokiego przeglądu prac Ludwiga Meidnera z lat 1913 – 1918 wystawa Szedłem naprzeciw czarnemu potokowi będzie odnosiła się w przeważającym stopniu do sztuki polskiej. Na wystawie zostaną zaprezentowane dokonania wszystkich członków „Buntu”, a zatem: Jerzego Hulewicza, małżeństwa Margarete i Stanisłwa Kubickich, Jana Panieńskiego, Władysława Skotarka, Artura Marii Swinarskiego, Stefana Szmaja, Jana Jerzego Wronieckiego i Augusta Zamoyskiego. Za wyborem prac Henryka Barcińskiego, Jana Hrynkowskiego i Marka Szwarca stoi natomiast kontekst relacji pomiędzy Stowarzyszeniem Artystów „Bunt” a ugrupowaniami „Jung Idysz” i „Formiści”, które to zagadnienie znalazło również swoje odniesienie na wystawie.
Centrum ekspresjonizmu w Polsce, z określonym programem i poglądami, a nie tylko jako metoda twórcza, powstało w Poznaniu. W przestrzeni między rokiem 1917 a 1923 mieści się przede wszystkim utworzenie i aktywność czasopisma „Zdrój” (1917-1922), najważniejszego forum ekspresjonizmu w Polsce, a także grup: plastycznej „Bunt” (1918-1920) i literackiej „Zdrój”, działającej od 1920 do 1923 roku. O zaistnieniu zjawiska określanego mianem Ekspresjonizmu Poznańskiego można mówić z chwilą utworzenia dwutygodnika artystyczno-literackiego „Zdrój” – platformy programowych wypowiedzi, a zarazem ważnego forum wprowadzającego i propagującego nową sztukę, w szczególności ekspresjonistyczną. Zrzeszenie Artystów „Bunt”, które powstało jako pochodna i rozszerzenie działalności „Zdroju”, odegrało wiodącą rolę w zapoczątkowaniu przemian w sztuce polskiej – mówi Marek Meschnik.
Kompozycję przestrzenną ekspozycji, na którą w przeważającej części składają się prace graficzne i rysunkowe oraz malarstwo, wzbogacą egzemplarze czasopisma „Zdrój” i periodyku „Die Aktion” oraz korespondencja pomiędzy Jerzym Hulewiczem i Emilem Zegadłowiczem.
Otwarcie wystawy 19 października 2014, Willa Caro, godz. 16.00
Szedłem naprzeciw czarnemu potokowi
Kurator: Marek Meschnik
Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą ze zbiorów:
Muzeum Narodowego w Poznaniu, Galerii Piekary w Poznaniu, PAN Biblioteki Kórnickiej, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym, Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej, Muzeum Sztuki w Łodzi, Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Kunsthalle Recklinghausen, kolekcji Winfrieda Flammanna (Karlsruhe) oraz kolekcji prywatnych.
Reprodukcje wybranych prac wykorzystano dzięki uprzejmości Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie oraz Ludwig Meidner-Archiv Jüdisches Museum der Stadt Frankfurt am Main.
Wystawa dostępna dla zwiedzających od 19 października do 31 grudnia 2014
Organizator: Muzeum w Gliwicach
Wstęp na wernisaż wolny, ilość miejsc ograniczona
Uwaga: ze względu na ograniczenia wynikające z praw autorskich prośby o dodatkowy materiał ilustracyjny do wystawy „Szedłem naprzeciw czarnemu potokowi” prosimy kierować na adres: [email protected]
Muzeum w Gliwicach
ul. Dolnych Wałów 8a
44-100 Gliwice
www.muzeum.gliwice.pl
