W dniu 19.06.2025 r. TSUE w sprawie C-396/24 wydał wyrok , który przyniósł niespodziewany wyłom w linii orzeczniczej tzw. sprawach frankowych i to niestety ze szkodą dla konsumentów. Tego dnia TSUE wydał wyrok, którego interpretacja wśród sędziów orzekających w sprawach jest rozbieżna.
W obecnym stanie, mimo kilku lat przewidywalnego orzecznictwa w zakresie rozliczeń stron nieważnej umowy na zasadzie „teorii dwóch kondykcji”, ponownie pojawiły się sprzeczne wyroki, powodując rozbieżności orzecznicze. Sąd Okręgowy w Warszawie, w Krakowie, czy też Sąd Apelacyjny we Wrocławiu to przykłady sądów, które zaczęły powracać do zapomnianej już „teorii salda”.
„Teoria salda” oraz „teorii dwóch kondykcji” – jakie są różnice?
Z istoty teorii salda wynika, że świadczenia spełnione przez konsumenta na podstawie nieważnej umowy kredytu stają się świadczeniami nienależnymi dopiero wówczas, gdy przekroczą wartość udzielonego kapitału. Teoria ta zakłada istnienie jednego roszczenia po stronie podmiotu, który spełnił świadczenie o wyższej wartości. W jej ramach sąd dokonuje automatycznej kompensaty wzajemnych roszczeń, nawet jeśli nie zostało złożone oświadczenie o potrąceniu.
Natomiast zgodnie z teorią dwóch kondykcji, każdej ze stron nieważnej umowy przysługuje odrębne roszczenie o zwrot nienależnie spełnionego świadczenia, które może być dochodzone niezależnie od roszczeń drugiej strony. Aby doszło do kompensacji tych roszczeń, konieczne jest złożenie oświadczenia o potrąceniu.
Przyczyny rozbieżności w orzecznictwie po wyroku TSUE z dnia 19.06.2025 r. (C-396/24)
Jak się okazuje, obecna ponowna niestabilność orzecznicza sądów wynika z niezrozumienia istoty wyroku TSUE z dnia 19.06.2025 r. (C-396/24).
Otóż, TSUE w w/w wyroku nie wskazał jakoby konsument nie mógł dochodzić zwrotu wszystkich spłat, przeciwnie TSUE wielokrotnie przyjmował, że w związku z nieważnością umowy kredytu bank musi dokonać zwrotu konsumentowi całości jego spłat z odsetkami za opóźnienie. W treści uzasadnienia w/w wyroku nie pojawia się stwierdzenie co do niezgodności „teorii dwóch kondykcji” z Dyrektywa 93/13 w przypadku pozwów konsumentów. Istota wyroku miała być ochrona konsumenta poprzez wskazanie, ze bank nie ma prawa sięgać po środki najbardziej uciążliwe, lecz powinien raczej bronić się zarzutem potrącenia skoro jest w posiadaniu środków wpłaconych przez konsumenta. TSUE nie narzucił „teorii salda” w sprawach z powództwa kredytobiorcy.
Na gruncie prawa polskiego „teoria salda” nie ma jednoznacznego oparcia w przepisach. Jest ona właściwa doktrynie prawa niemieckiego i Polsce od kilku lat praktycznie już nie występowała. Przy tym, zastosowanie przez sąd z automatu „teorii salda” jest sprzeczne z zasadą dyspozycyjności stron procesu. Sąd nie może bez inicjatywy samego banku dokonywać kompensaty roszczeń, w sytuacji gdy bank nie złożył oświadczenia o potrąceniu. W takiej sytuacji zastosowanie „teorii salda” pozbawia konsumenta możliwości obrony przed roszczeniem kondycyjnym banku. Sąd bowiem wzajemnie kompensuje wierzytelności i uwzględnia roszczenie banku, które nie zostało zgłoszone w sprawie, nie było przedmiotem postępowania dowodowego, ani przed którym kredytobiorca nie miał możliwości się bronić.
Stosowanie „teorii salda” krzywdzi kredytobiorców, ponieważ odbiera im odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od całego roszczenia. Przy tym, niektórzy orzecznicy na potrzeby rozliczeń w oparciu o „teorię salda” przeliczają raty płatne przez w CHF po średnim kursie NBP z dnia płatności każdej raty, co prowadzi do zaniżenia roszczenia konsumenta. W przypadku teorii „dwóch kondykcji” sąd zasądza całą sumę spłat w walucie nominalnej PLN lub CHF, więc nie dochodzi o niekorzystnego przeliczenia, a przy tym odsetki ustawowe są należne od całej sumy spłat.
Istotne jest również, że „teoria dwóch kondykcji” została uznana za właściwą do rozliczeń stron nieważnej umowy kredytu w uchwałach Sądu Najwyższego mających moc zasady prawnej tj. z dnia: 25.04.2024 r. (III CZP 25/22), 07.05. 2021 r. (III CZP 6/21) oraz 16.02.2021 r. (III CZP 11/20). Uchwały SN o mocy zasady prawnej wiążą wszystkie składy SN, a przy tym służą one ujednolicaniu orzecznictwa sądów niższych szczebli.
Podsumowanie
Należy stwierdzić, iż mimo wyroku TSUE w sprawie C 396/24 sądy nadal powinny stosować „teorię dwóch kondycji”, która od lat panuje orzecznictwie w odniesieniu do spraw o unieważnienie kredytu frankowego. Sędziowie nie powinni stosować „teorii salda”, pozbawionej podstaw normatywnych, a przy tym wątpliwej z punktu widzenia aksjologicznego (w tym: w świetle funkcji i celów Dyrektywy 93/13, zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności oraz zakazu orzekania ponad żądanie).
Autor: radca prawny Miłosz Filip. Korzybski Wojciński Kancelaria Radców Prawnych sp.k.
Materiał partnera